εγκαυστική

Τεχνική της ζωγραφικής, η οποία χρησιμοποιεί το λιωμένο κερί ως συνδετική ύλη των χρωστικών ουσιών. Η ε. ήταν γνωστή και κατά την αρχαιότητα και χρησίμευε κυρίως για την εκτέλεση ζωγραφικών έργων πάνω σε μάρμαρο αλλά και σε ξύλο. Ο Πλίνιος στη Φυσική Ιστορία του περιγράφει τη διαδικασία αυτού του είδους της ζωγραφικής και δίνει διάφορες πληροφορίες, στις οποίες βασίστηκαν οι σύγχρονοι ερευνητές για να καθορίσουν τα χαρακτηριστικά της και να διαπιστώσουν ποια από τα αρχαία ζωγραφικά έργα που σώζονται μέχρι σήμερα ήταν κατασκευασμένα με εγκαυστική μέθοδο. Όπως αναφέρουν οι φιλολογικές πηγές, ήδη κατά τον 5ο αι. π.Χ. ο Πολύγνωτος και άλλοι καλλιτέχνες ζωγράφιζαν με ε. Ωστόσο, εκείνος που τη χρησιμοποίησε περισσότερο από τους άλλους και την τελειοποίησε ήταν –όπως φαίνεται– ο Παυσίας, ζωγράφος του 4ου αι. π.Χ. από τη Σικυώνα. Έργα που ασφαλώς έχουν εκτελεστεί με ε. είναι ορισμένες νεκρικές προσωπογραφίες από το Φαγιούμ της Αιγύπτου, οι οποίες φιλοτεχνήθηκαν κατά την περίοδο από τον 1ο αι. π.Χ. έως τον 4ο αι. μ.Χ. Όμως, έχει αποδειχθεί ότι ορισμένες τοιχογραφίες του Ηρακλείου και της Πομπηίας, που άλλοτε τις θεωρούσαν προϊόντα ε., είναι νωπογραφίες ή τέμπερες. Η τεχνική της ε. χρησιμοποιήθηκε για τις φορητές χριστιανικές εικόνες έως τον 7ο αι. μ.Χ. Η σύγχρονη ε. πραγματοποιείται πάνω σε χαρτόνι ή σε ύφασμα που έχει προετοιμαστεί με μία επίστρωση κόλλας και γύψου και διατηρείται θερμό κατά τη διάρκεια της εργασίας. Τα χρώματα, αφού αναμειχθούν με λιωμένο κερί, παραφίνη και λίγη μαστιχόκολλα, τοποθετούνται στα κοιλώματα μίας μεταλλικής παλέτας που θερμαίνεται. Ο καλλιτέχνης μπορεί να εργαστεί με θερμό εργαλείο ή με κοινά πινέλα και να επιτύχει μία ζωγραφική πλούσια και φωτεινή, όπως η τέμπερα ή η νωπογραφία, και πιο ζωηρή από την ελαιογραφία. Τα κηροχρώματα προσκολλώνται αμέσως στο υπόστρωμα και ύστερα από μερικά δευτερόλεπτα γίνονται αρκετά συμπαγή, ώστε να δέχονται και άλλες χρωματικές επιστρώσεις χωρίς να υπάρχει κίνδυνος ανάμειξής τους. Το κερί στερεοποιείται γρήγορα εμποδίζοντας τις αμοιβαίες χημικές αντιδράσεις των χρωμάτων ή τις αλλοιώσεις τους από την επίδραση των διαφόρων συστατικών του αέρα. Η ιδιότητα αυτή του κεριού επιτρέπει στην ε. να χρησιμοποιεί και μία χρωματική κλίμακα πολύ πιο εκτεταμένη από οποιαδήποτε άλλη τεχνική και εξασφαλίζει ακόμα τη διατήρηση της ζωγραφικής χωρίς να υπάρχει ανάγκη προστατευτικού βερνικιού. Προσωπογραφία νέου από το Φαγιούμ της Αιγύπτου (μέσα 3ου αι. μ.Χ.). Εκείνο που προσδίδει ιδιαίτερη καλλιτεχνική αξία στις προσωπογραφίες του Φαγιούμ είναι η σταθερή επιδίωξη να αποδοθεί το ήθος του ανθρώπου (Μουσείο Μπενάκη, Αθήνα· φωτ. από το Ημερολόγιο της Ιονικής και Λαϊκής Τράπεζας της Ελλάδας του 1967). Νεκρική προσωπογραφία από το Φαγιούμ της Αιγύπτου του 2ου αι. μ.Χ., εκτελεσμένη με την τεχνική της εγκαυστικής. Οι προσωπογραφίες του Φαγιούμ αποτελούν αληθινά έργα τέχνης. Ο «Χριστός Παντοκράτωρ», στη μονή του Σινά είναι ίσως η παλαιότερη γνωστή φορητή εικόνα του Χριστού (μέσα 6ου αι.) εκτελεσμένη με την εγκαυστική μέθοδο, όπως ακριβώς και τα ελληνιστικά πορτρέτα. Η σύνδεση με την τέχνη αυτή είναι φανερή και στην τεχνοτροπία και στην ποιότητα της ζωγραφικής.